Washington yönetimi, ABD’nin, Rusya ile silah kontrolünü düzenleyen Açık Semalar Anlaşması'ndan 22 Kasım itibariyle çekildiğini açıkladı. ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcü Yardımcısı Cale Brown konuyla ilgili yaptığı yazılı açıklamada Trump’ın 22 Mayıs 2020'de aldığı çekilme kararını hatırlatarak, “kararın uygulamaya girmesi için gereken 6 aylık sürenin dolmasıyla ABD'nin, Açık Semalar Anlaşması'ndan çekilme işlemi, 22 Kasım 2020 itibariyle yürürlüğe girmiştir. ABD, artık anlaşmanın tarafı değildir” ifadelerini kullandı.

Açık Semalar Anlaşması Sovyetler Birliği'nin yıkılmasının ardından Doğu ve Batı blokları arasında güven ve istikrarı geliştirmek amacıyla 1992 yılında Helsinki'de imzalanmıştı. Anlaşma Rusya parlamentosunun kabulüyle birlikte 2 Ocak 2001 tarihinde yürürlüğe girmişti. Askeri faaliyetlerde şeffaflığı artırmak, silah kontrolünü ve diğer anlaşmaların denetlenmesini kolaylaştırmak amacıyla silahsız keşif uçuşlarına izin veren Açık Semalar Anlaşması'nı imzalayan toplam 34 ülke bulunuyor. 

Anlaşma metninde geçen “Vancouver’den Vladivostock’a kadar olan alanı kapsar” ifadesiyle Kuzey Yarımkürenin kuzeyinde bulunan ülkeleri kapsayan bir coğrafyayı işaret eden bu anlaşma çerçevesinde taraf ülkeler birbirlerinin toprakları üzerinde havadan silahsız gözlem uçuşları gerçekleştirilebiliyor. Oldukça teknik ve detaylı maddeler içeren Açık Semalar Anlaşması teknolojik gelişmelere paralel olarak sürekli yenileniyor.

Rusya Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada, ABD yönetiminin “Rusya’nın anlaşmayı ihlal ettiği” iddiasının gerçeği yansıtmadığı ve anlaşmadan çekilmek için bahane olarak kullanıldığı kaydediliyor. Açıklamada ABD’nin anlaşmadan çekilmesinin gerçek nedeni olarak “Rusya’nın anlaşma kapsamında ABD toprakları üzerinde düzenli uçuşlara başlaması ve özellikle de uçaklarına yüksek teknoloji gözetleme ekipmanı monte etmesinden sonra Washington yönetiminin bu gelişmelerden rahatsızlık duyması” gösteriliyor. 

Açıklamada, ABD’nin, bir yandan müttefiklerinin Rusya'nın Avrupa'daki Amerikan askeri tesislerine yönelik gözlem uçuşlarını engellemesi, diğer yandan da Rusya'ya ait topladıkları verileri Washington ile paylaşmasını beklediği iddia ediliyor. Böyle bir durumun kabul edilemez olduğunu vurgulayan Rus Dışişleri, “Açık Semalar Anlaşması üyelerinden bütün topraklarının gözlemlenme imkanının sağlanmasına, gözlemlerden elde edilen bilgilerin taraf olmayan üçüncü ülkelere verilmemesi ile ilgili zorunluluklarını yerine getireceğine yönelik kesin garantiler arayacağız" ifadelerini kullandı. Rusya'nın “bütün seçeneklere açık olduğu” belirtilen açıklamada anlaşmanın diğer katılımcılarının sözleriyle eylemlerinin ne kadar uyumlu olduğuna bakıyoruz, Rusya ve müttefiklerinin güvenlik çıkarlarına uygun kararlar alacağız" denildi.

ABD Başkanı Donald Trump geçen mayıs ayında açıkladığı ülkesinin Açık Semalar Anlaşması’ndan çekilme kararına gerekçe olarak “Rusya’nın anlaşmaya uymamasını” göstermişti. Trump, Rusya ile yeni bir anlaşma yapma şanslarının yüksek olduğunu belirtmişti. Washington yönetimi, Kremlin’i Kaliningrad şehri üzerinde ve Gürcistan sınırındaki uçuşları engellemekle suçluyor. Washington’un Moskova’yı Açık Semalar Anlaşması’nı ihlal etmekle suçlamasına tepki gösteren Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov yöneltilen suçlamaların somut bulgulara dayanmadığını vurgulamıştı. Diğer yandan Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Aleksandr Gruşko da Trump’ın iddialarını yalanlayarak Moskova’nın hiçbir zaman Açık Semalar Anlaşması’nı ihlal etmediğini ifade etmişti. Gruşko açıklamasında, “ABD’nin gündeme getirdiği tüm bu konular, Açık Semalar Danışma Komisyonu kapsamında tartışılabilir” demişti.

Birleşmiş Milletler de karara tepki göstererek ABD’nin silah kontrolünü denetleyen Açık Semalar Anlaşması’ndan çekilmesinin ABD-Rus silah kontrol rejimini “erozyona” uğrattığını belirtmişti. BM Genel Sekreter Sözcüsü Stephane Dujarric, “ABD-Rus silah kontrol rejiminin erozyonundan endişe duymaya devam ediyoruz.” şeklinde konuşmuştu. Söz konusu silah kontrol anlaşmasının stratejik silah rekabetini sınırlandırarak uluslararası topluma güven sağladığını vurgulayan Dujarric, “Alternatifi olmadan bu tür anlaşmalardan çekilmek yeni silahlanma yarışı gibi istikrarsızlaşmaya neden olacak tehlikeli sonuçlar doğurabilir ve yanlış hesaplamalara neden olabilir” uyarısında bulunmuştu.

Uluslararası anlaşmalardan çekilerek ABD’nin istediği adımı daha rahat atabileceğine ve tek taraflı Amerikan dış politikasının değerine inanan Başkan Trump’ın yeni bir uluslararası anlaşmadan daha çekilmesi çok şaşırtıcı olmadı. ABD’nin Açık Semalar Anlaşması’ndan çıkmasının kesinleşmesi sonrası gözler bu konuda Rusya ve diğer ülkelerle müzakere ederek anlaşmanın yeniden tarafı olmaya çalışması beklenen Biden yönetiminde.